Vermicompost

 

Vermicompost, of wormen compost

 

 

Rijke compost voor tuin en bloempot

 

De wormenbak is een fijn gereedschap voor de kleine 'compostier'.

Voor wie niet langer zijn, of haar mooie organische afval in de afvalemmer wil laten verdwijnen is de wormen compostbak een uitkomst.

Op vrij eenvoudige manier, met een minimum aan tijdsbesteding voor de mens, wordt door de wormen in de bak (of zak) het afval verwerkt tot zeer stabiele, humus rijke compost voor de (moes)tuin, of de bloempot.

Wat is een wormenbak?

Watergarden Wormhotel,  wormenhotel met vogelbadje
en oeverplanten - ©'17 Rowin Snijder

 

Een wormenbak is een systeem (vermicompost-systeem wordt het ook wel genoemd) waarmee organisch afval op een eenvoudige wijze, op kleine (en grote) schaal kan worden omgezet naar een rijke, stabiele compost. In de wormenbak werken verschillende micro (bacteriën, schimmels) en macro organismen (compost wormen) samen om het organische materiaal af te breken.

Wat overblijft is een humus rijke stof, die stabiel is. Kan praktisch niet verder meer afgebroken worden. De compost is vol voedingsstoffen, die eenmaal in de grond verwerkt, beschikbaar gemaakt worden voor de planten.

Er zijn vele soorten op de markt te vinden, en ook meerdere varianten die makkelijk zelf zijn te vervaardigen.

Grofweg zijn de types onder te verdelen in twee soorten.
De 'flow-through', ofwel doorstromende, en de overige bakken, waar de wormen uit verwijderd moeten worden bij het oogsten.
Voordeel van het eerste type, is dat (in principe) de wormen vanzelf  zich naar het nieuw aangeboden afval  verplaatsen en de compost te oogsten is, vrij van wormen.

Waaruit bestaat de wormenbak?

Een wormenbak (of zak) is de structuur, waarin de compost wormen leven. In de bak wordt een leefomgeving gecreëerd door een 'bedding'-materiaal te gebruiken.

Bedding kan uit verschillende dingen bestaan, zoals krantensnippers, stroo, hooi, kleine stukken karton, zaagsel, of dorre bladeren. Samen met de bedding wordt een 'levend' materiaal gebruikt.

Bedding materiaal kan, in de meeste gevallen, goed vocht opnemen en is rijk aan koolstof (carbon). 

Koolstof is een belangrijk element in het afbraakproces van het organische materiaal. 

De juiste verhouding tussen koolstof en stikstof helpt enorm. Te veel stikstof laat de bak 'verstikken' en zal sneller anaerobisch worden (zie onder, bij Lucht). Te veel koolstof, zorgt dat het proces vertraagd.

De bedding helpt verder bij het regelen van de vochtigheidsgraad en bij het verluchten van het systeem.

Levend materiaal bevat verschillende micro-organismen, zoals bacteriën, schimmels en verschillende (iets) grotere organismen.

Deze micro-organismen zijn erg belangrijk in het vermicompost-systeem. Zij doen het meeste van het werk in het afbreek-proces. Pas als het materiaal door de bacteriën en schimmels is geopend, kunnen de wormen er van eten. 

Levend materiaal kan compost zijn, uit een eerdere oogst, aarde uit de tuin, grond uit het bos, dorre bladeren, of (enige maanden oude) mest van bijvoorbeeld koeien (bij gebruik van mest goed nagaan waar deze vandaan komt, i.v.m. gebruik van medicijnen en hormonen bij vee).

Uiteindelijk worden bedding en het levende materiaal ook voedsel voor de wormen.

Voedsel is al het organische afval dat wordt aangeboden in de wormenbak. Dat zal voornamelijk bestaan uit keukenafval; rauwe groenten en fruit resten, en tuin afval (maar geen takken, of ander groot hout). 

Daarnaast kan het het proces in de wormenbak helpen zo nu en dan een eierschaal te verkruimelen en die door het materiaal te mengen.

Het voedsel dient 'geoptimaliseerd' te worden. Dat betekend, in kleine stukken gesneden, zodat de bacteriën en schimmels er makkelijker op in kunnen werken (hoe kleiner de stukken, hoe meer open oppervlakte er is in het materiaal) en bij voorkeur een week of twee oud. Het kan het beste korte tijd bewaard worden, alvorens het aan de wormen gevoerd wordt.

Afval dat niet in de wormenbak kan is:

te zuur; geef niet (te veel) citrus-fruit, azijn, etc.

zuivel (melk, yoghurt, kaas)

dierlijke eiwitten (vlees, vis, ei)

ontlasting van vleeseters (kat en hond)

gekookt eten

gekookte/ gebakken granen en deegwaren (brood, pizza, etc)

chemicaliën en conserveringsmiddelen houdend afval 

vruchtensappen/ pulp (teveel vocht en prut laat de bak verstikken), tenzij vermengd met droog materiaal

Wormen zijn de dieren, die de wormenhotel zijn naam geven. Maar er zijn natuurlijk verschillende soorten wormen.

Voor het gebruik in het wormenhotel wil je compostwormen hebben. Deze leven in de bovenste laag van de bodem en leven daar van het materiaal dat op de bodem valt en daar vergaat. Zij kunnen erg snel organisch materiaal verwerken en planten zich ook snel voor, waardoor de populatie wormen in het wormenhotel snel kan groeien.

Er zijn verschillende websites die wormen te koop aanbieden, maar het makkelijkst, en goedkoopste is om bij iemand met een compostvat in de tuin te kijken. De wormen die je daar in aantreft zijn doorgaans van het juiste type.

De overige organismen die aan het werk zijn in de bak, zouden het werk ook alleen af kunnen, maar de wormen versnellen het proces enorm. Zij doen dit, door het materiaal open te maken. Ze maken tunnels en duwen het materiaal weg.

Verder leven er ook binnen in de wormen bacteriën en deze worden met de 'worm-castings' uitgepoept en zo door de bak verspreid. Zo worden nieuwe kolonies bacteriën gesticht in de bak. 

En de worm-castings zelf, hebben een ideale samenstelling voor de planten en de bodem. Voedingstoffen worden makkelijker beschikbaar voor de wortels van de planten en de bodemstructuur wordt verbeterd. Bodemstructuur is erg belangrijk voor een gezonde tuin.

 

Van afval naar compost

Opening van het wormenhotel in Amstelveen door
wethouder Peter Bot

Als het materiaal door de worm is verteerd en weer is uitgepoept, is het veranderd in de veelal geprezen 'worm-castings', de wormen-poep. Dit materiaal is vol (nuttig) bacterieel leven en van een samenstelling die wonderlijk is voor de grond en de planten die er in wortelen.

Maar niet alleen het materiaal dat door de wormen heen is gegaan is waardevol. Ook de, door de
bacteriën en schimmels en anderen 'hulpjes' die in de bak huizen verwerkte compost is een goede voeding voor de bodem. 

Maar voordat het zover is, gaat daar wel enige (tot enkele maanden) tijd overheen,

en de nodige zorg!

Om te zorgen dat alles goed gaat zijn een aantal dingen belangrijk:

Lucht, en dan vooral zuurstof, is essentieel. Zonder zuurstof wordt het een bende. Zo simpel is het. De bacteriën die bijdragen aan een gezonde wormenbak zijn aerobisch. Dat wil zeggen, dat ze zuurstof nodig hebben om te leven.

Ook de wormen hebben zuurstof nodig. Zonder gaan ze dood.

Als er niet genoeg lucht in het materiaal kan komen, dan onstaat er een anaerobische situatie en nemen anaerobische bacteriën het over. Deze breken ook het materiaal af, maar creëren daarbij ammonium en alcohol. Deze stoffen laten de bak stinken en zijn ook schadelijk voor de wormen. In een leefomgeving, waar de wormen niet aan de ammonium en alcohol kunnen ontsnappen (want dat zullen ze proberen) gaan de wormen dood.

Lucht is dus erg belangrijk. Om die reden dient er genoeg grof en droog materiaal in de bak aanwezig te zijn. Ook dient de toevoer van lucht voldoende te zijn. Zorg dat er genoeg openingen in de bak zijn, die lucht inlaat toestaan. 

Wanneer een bak te vochtig wordt (en dan vooral bij hoge temperaturen van de omgeving) kunnen er ook anaerobische situaties ontstaan. (meer bedding en luchten kunnen dan helpen)

Vocht is de tweede. Wormen hebben een zeer fijne huid. Zij ademen door de huid. Als deze huid uitdroogt, stikken de wormen. Zij houden om die reden van een vochtige omgeving. Ook de andere organismen die een rol spelen in het composteren, houden van een vochtige omgeving.

Maar zorg er voor dat het niet te nat wordt (zie boven bij Lucht)

Bij sommige systemen kan overtallig vocht aan de onderkant afgetapt worden. Dit vocht kan dan eventueel aan de planten gegeven worden als voeding in de vorm van compost-thee. Zelf kies ik er voor de bak wat droger te houden, met behulp van genoeg bedding. 

Met gebruik van luchttoevoer, kan dan later van de compost een Actief Beluchtte Compost Thee (ABC-Thee) gemaakt worden, welke veiliger en rijker is dan het percolaat dat onder uit de bak lekt.

Het juiste voedsel maakt een groot verschil. Het ene voedsel is het andere niet. Groenten die onder de grond gegroeid zijn, zijn meer bestand tegen de aanvallen van micro organismen, en zullen om die reden langer nodig hebben om te vergaan. Probeer zo veel mogelijk te varieëren met het soort afval dat in de bak gaat. Na verloop van tijd, leert de ervaring, wat goed werkt, hoe de bak sneller te laten werken.

Wormen versnellen het verwerkingsproces. Zorg dat je voldoende wormen hebt als je de bak opstart. Dat hoeft niet perse meteen een half kilo, of zelfs meer, aan wormen te zijn, maar een flinke hand vol in een nieuwe bak is wel aan te raden. Als de condities goed zijn (lucht, vocht, bedding, voedsel) zullen de wormen zich snel genoeg vermeerderen. 

Micro-organismen. Zonder deze, vaak onzichtbare, kleine wezens, werkt de bak niet. 
Het kan enorm helpen af en toe wat oude bladeren, oude mest, of compost aan het afval toe te voegen. Zodat deze harde werkers meteen aan de slag gaan. 
Een mooi boek over dit bodem-leven is 'Teaming with microbes' van Jeff Lowenfels en Wayne Lewis.